„Na jakie przykrości ze strony zelotów wystawieni są na prowincji dobrze myślący ludzie, przy najmniejszem przedsięwzięciu dla postępu, nauki lub sztuki, a także jak wielką jest siła fanatyzmu w niższej warstwie ludności żydowskiej, że dla swoich przekonań poświęcają nieraz własne i swoich dzieci szczęście, a nareszcie, jak silne są węzły rodzinne śród żydowskich familji – dowodem tego posłuży fakt następujący…”. Czytaj więcej
Autor: Piotr Nazaruk
W ubiegłym tygodniu pożegnaliśmy Romana Litmana, wieloletniego przewodniczącego lubelskiej filii Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie, członka Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce, opiekuna i strażnika dziedzictwa żydowskiego w Lublinie i jednego z ostatnich mieszkańców naszego miasta, którego językiem ojczystym był jidysz. Czytaj więcej
W swojej elegii o przedwojennym Lublinie – ogłoszonej w jidysz w latach 60., a wymalowanej kilka lat temu ponad biegiem Czechówki – Jakow Glatsztej pisał między innymi: „Lublinie, moje święte miasto, miasto rozbudzonej walki klasowej. Twoi krawczykowie i szewczykowie, czeladnicy i służący, powstali, by zaprowadzić sprawiedliwość, równość, braterstwo dla wszystkich »towarzyszy i obywateli«. Święty ogień rozjaśniał im wzrok, kiedy szli radośnie do więzienia, śpiewając po drodze rewolucyjne pieśni” (Lublin, majn helike sztot, przeł. Monika Adamczyk-Garbowska).
Dziś o zachodzie słońca, 14 dnia miesiąca nisan, rozpoczyna się Pesach, po polsku Pascha, w jidysz zaś Pejsech, najważniejsze święto żydowskie obchodzone na pamiątkę wyjścia Izraelitów z Egiptu. Nieodłącznym elementem Pesach i wieczerzy sederowej (w diasporze są to uczty w dwa pierwsze dni święta) są Hagady na Pesach, czyli zbiory opowiadań biblijnych o wyjściu z Egiptu, modlitw, hymnów i pieśni, zasad obchodzenia święta oraz spożywanych wówczas potraw i ich symboliki. Jako osobna książka Hagada na Pesach ukazała się po raz pierwszy w Hiszpanii pod koniec XV wieku i od tamtej pory doczekała się kilku tysięcy wydań na całym świecie, w tym również (najstarszych w Rzeczypospolitej) w Lublinie. Jedną z najpiękniejszych jest bogato ilustrowana Hagada na Pesach wydana w Lublinie ok. 1610 roku drukiem Cwi ben Awrahama Kalonimosa Jafe, która otworzyła plejadę niezliczonych hagad paschalnych, ukazujących się w Lublinie aż po wiek XX. Czytaj więcej
Kiedy pod koniec 2020 roku pracowałem nad naszą najnowszą publikacją Izraelita lubelski, na dłuższą chwilę zatrzymałem się przy jednej z korespondencji do „Izraelity” z czerwca 1885 roku. List wybitnego maskila Herca Najmanowicza dotyczył budowy nowego szpitala żydowskiego w Lublinie, co już samo w sobie było interesujące w roku epidemii, ale przypomniał mi też Jontla Szpilmana – muzyka, którego orkiestra grała podczas uroczystości położenia kamienia węgielnego pod gmach nowej placówki. Chociaż dzisiaj Szpilman jest zupełnie zapomniany, kiedyś talent i sława zapewniły mu przydomek Jontla Klezmera, dźwięk jego skrzypiec uświetnił wizytę cesarza Aleksandra II w Warszawie, co najważniejsze zaś dla nas, na kilka dziesięcioleci los związał go z Lublinem. Dziś, niemal 130 lat od jego śmierci, kiedy już tylko echo wspomina go czasem w przypisach historyków, po raz pierwszy od niemych dekad rozbrzmiewa również muzyka Jontla Szpilmana. Czytaj więcej