Na blogu Ośrodka „Brama Grodzka -Teatr NN” opowiadamy o naszej codziennej pracy: o opiece nad pamięcią Lublina i Lubelszczyzny, poszukiwaniu śladów przeszłości, działaniach kulturalnych i edukacyjnych, sile wolnego słowa i Innym Lublinie. Tu też znajdziecie wpisy o wyjątkowych spotkaniach i niesamowitych ludziach, z którymi mamy szczęście współpracować. Te „opowieści z Bramy” snują dla Was pracownicy działów Bramy Grodzkiej, Trasy Podziemnej i Domu Słów.

Na blogu Ośrodka „Brama Grodzka -Teatr NN” opowiadamy o naszej codziennej pracy: o opiece nad pamięcią Lublina i Lubelszczyzny, poszukiwaniu śladów przeszłości, działaniach kulturalnych i edukacyjnych, sile wolnego słowa i Innym Lublinie. Tu też znajdziecie wpisy o wyjątkowych spotkaniach i niesamowitych ludziach, z którymi mamy szczęście współpracować. Te „opowieści z Bramy” snują dla Was pracownicy działów Bramy Grodzkiej, Trasy Podziemnej i Domu Słów.

Teatr NN

„Ze wszystkiego też, co istnieje na ziemi, człowiek najchętniej porównuje się do drzewa”. O projekcie „Drewniany Skarb. Chroniąc dziedzictwo, kreujemy przyszłość”

„Mało jest w świecie krajów, w których historia kultury materialnej byłaby równie silnie jak w Polsce związana z drewnem (…). Bo też świat form polskiego drewna powstawał dzięki warunkom przyrodniczym krajobrazu, wypełnionego w przeważającej mierze puszczami i leśnymi ostępami”. Ten cytat z publikacji Jana W. Rączki pt. “Architektura drewniana” był myślą przewodnią projektu “Drewniany Skarb. Chroniąc dziedzictwo, kreujemy przyszłość”. Główną ideą projektu było dokumentowanie tradycyjnej architektury drewnianej miasteczek z terenu Lubelszczyzny.

Drewniany dom w Krasnobrodzie przy ul. Tomaszowskiej
Drewniany dom w Krasnobrodzie przy ul. Tomaszowskiej

 

Drzewo łączy ziemię z niebem, jego stojąca postawa najbardziej przypomina człowieka, nawet jego kształt ma w sobie coś ludzkiego. Kiedy idziemy przez pustkowie, spotkanie z drzewem jest spotkaniem braterskim. Drzewa zadrzewiają okolice podobnie jak ludzie ziemię zaludniają. Ze wszystkiego też, co istnieje na ziemi, człowiek najchętniej porównuje się do drzewa.

Julia Hartwig, Wstęp, (w:) Edward Hartwig, Wierzby, Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, Warszawa 1989.

Region lubelski posiada bardzo bogatą tradycję wykorzystania drewna w budownictwie. Kilkadziesiąt lat temu drewno było budulcem dominującym we wsiach, w miasteczkach, a także na obrzeżach miast. Drewniana zabudowa w postaci domów mieszkalnych, świątyń, budynków użyteczności publicznej była jednym z najbardziej oryginalnych zjawisk architektury środkowoeuropejskiej. W chwili obecnej tradycyjne budownictwo drewniane przechodzi do przeszłości. Na skutek wojny radykalnej zmianie uległ krajobraz wsi i małych miasteczek. Dodatkowo po wojnie stopniowo ulegała zniszczeniu i dewastacji typowa drewniana zabudowa.

Panorama Dubienki w okresie dwudziestolecia międzywojennego
Panorama Dubienki w okresie dwudziestolecia międzywojennego

 

Rynek w Szczebrzeszynie w 1939 roku
Rynek w Szczebrzeszynie w 1939 roku

 

Dom drewniany w rynku w Krasnobrodzie w 1935 roku
Dom drewniany w rynku w Krasnobrodzie w 1935 roku

 

Rynek w Tyszowcach w 1917 roku
Rynek w Tyszowcach w 1917 roku

 

 

Miejsce pod budowę domu musiało być rytualnie czyste, to znaczy nieskalane zbrodnią, przelaną ludzką lub zwierzęcą krwią. Nie wybierano miejsca, w którym dawniej przebiegała droga, lub, co gorzej, skrzyżowanie dróg. Obserwowano zachowanie zwierząt – w których miejscach bydło lubiło odpoczywać lub gdzie mieszczą się mrowiska, tam jest dobra przestrzeń pod budowę chaty.

Etnografia Lubelszczyzny – ludowe wierzenia o domu, (w:) Leksykon Lublin, www. leksykon. teatrnn.pl, (dostęp:) 10.07.2015

 

Dom drewniany w Dubience. Tzw. Dom Goldberga
Dom drewniany w Dubience. Tzw. Dom Goldberga

 

Dom drewniany w Wojsławicach. Tzw. Dom Szewca Fawki
Dom drewniany w Wojsławicach. Tzw. Dom Szewca Fawki

 

Drewniany dom w Tyszowcach przy ul. 3 maja
Drewniany dom w Tyszowcach przy ul. 3 maja

 

Dokumentowanie istniejącej, tradycyjnej architektury drewnianej miasteczek Lubelszczyzny oraz próba uwrażliwienia społeczności lokalnych na problem degradacji wielokulturowego dziedzictwa to główne cele jakie założyli sobie realizatorzy projektu „Drewniany Skarb. Chroniąc dziedzictwo kreujemy przyszłość”. Działania podjęte w projekcie to dokumentacja fotograficzna wybranych miejscowości z terenu Lubelszczyzny – Dubienki, Krasnobrodu, Wojsławic, Szczebrzeszyna i Tyszowiec, połączona z poszukiwaniami historii pojedynczych obiektów, kwerendy naukowe w archiwach i instytucjach zajmujących się dokumentacją zasobów dziedzictwa kulturowego, warsztaty edukacyjne, wreszcie tworzenie makiet wirtualnych oraz przygotowanie publikacji książkowych i wystawy.

Zobacz też: Artykuł realizatorów projektu dotyczący jego przebiegu.

Projekt zakończył się w grudniu 2015 roku, ale pomimo oficjalnego zakończenia, do chwili obecnej mają jeszcze miejsce różne działania nim związane. Jednym z takich działań jest krążąca po Lublinie i Lubelszczyźnie mobilna wystawa. Omawia ona w sposób syntetyczny zagadnienia związane z architekturą drewnianą w Polsce i Norwegii. Norweskie doświadczenia związane z ochroną i konserwacją drewna były jednym z ważnych aspektów dotyczących architektury drewnianej poruszanych w projekcie.

Aktualnie – do końca maja wystawa jest prezentowana w Ogrodzie Botanicznym UMCS. Wcześniej – w październiku 2015 roku była eksponowana w Norweskim Instytucie Badań nad Dziedzictwem Kulturowym w Oslo oraz w Larvik Museum. Obie instytucje były merytorycznymi partnerami w projekcie. Następnie w listopadzie i grudniu 2015 roku wystawę zobaczyć mogli mieszkańcy Lubelszczyzny – była pokazywana w miejscowościach objętych projektem w: Dubience, Wojsławicach, Tyszowcach, Szczebrzeszynie i Krasnobrodzie. Potem trafiła do Lublina gdzie prezentowana była trzykrotnie: na dziedzińcu Zamku Lubelskiego, na Wydziale Architektury i Budownictwa Politechniki Lubelskiej oraz w budynku Agro II Uniwersytetu Przyrodniczego.

Z wystawą ściśle związana jest broszura edukacyjna popularyzująca wiedzę o architekturze drewnianej dedykowana prof. Witorowi Zinowi w 90. rocznicę urodzin. Książka została podzielona na 12 rozdziałów dotyczących zagadnień związanych z architekturą drewnainą, są to m.in.: drzewo i drewno rozpatrywane w aspekcie materiału i konstrukcji, dom również w kontekście miejsca symbolicznego, miasteczko ze szczególnym uwzględnieniem architektury sakralnej. W książce znalazła się także propozycja szlaku po regionie lubelskim, na którego trasie można zobaczyć najcenniejsze przykłady architektury drewnianej.
Wart odnotowania jest fakt, że broszura ta jest nominowana w Konkursie PolskieTWK “Najpiękniejsza książka roku 2015” w kategorii podręcznik.

Projekt jest też tematem prezentacji prowadzonych przez jego koordynatorów i realizatorów. W dniu 7 kwietnia 2016 roku na Uniwersytecie Rzeszowskim odbyła się konferencja „Sacrum i profanum”, podczas której przedstawiciele Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN” zaprezentowali osiągnięcia projektu. Konferencja była organizowana przez Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju i Promocji Podkarpacia „Pro Carpathia” oraz Zakład Architektury Krajobrazu Uniwersytetu Rzeszowskiego. Głównymi tematami poruszanymi podczas konferencji były m.in.: drewno w krajobrazie naturalnym, architektura drewniana tradycyjnej wsi oraz drewniane zabudowania małych miasteczek. Działlania prowadzone przez Stowarzyszenie “Pro Carpatia” na terenie Podkarpacia są w wielu miejscach zbieżne z działaniami projektu “Drewniany Skarb”. Przedstawiciele Ośrodka wystąpili z prezentacją pt.: Projekt „Drewniany Skarb. Chroniąc dziedzictwo, kreujemy przyszłość” – wizualizacja wiedzy o drewnianej architekturze miasteczek Lubelszczyzny będącą szczegółowym podsumowaniem wszystkich działań podjętych w projekcie.

Wystawa mobilna projektu "Drewniany Skarb"
Wystawa mobilna projektu „Drewniany Skarb”