W swojej elegii o przedwojennym Lublinie – ogłoszonej w jidysz w latach 60., a wymalowanej kilka lat temu ponad biegiem Czechówki – Jakow Glatsztej pisał między innymi: „Lublinie, moje święte miasto, miasto rozbudzonej walki klasowej. Twoi krawczykowie i szewczykowie, czeladnicy i służący, powstali, by zaprowadzić sprawiedliwość, równość, braterstwo dla wszystkich »towarzyszy i obywateli«. Święty ogień rozjaśniał im wzrok, kiedy szli radośnie do więzienia, śpiewając po drodze rewolucyjne pieśni” (Lublin, majn helike sztot, przeł. Monika Adamczyk-Garbowska).
Blog Ośrodka „Brama Grodzka ‐ Teatr NN”
Dziś o zachodzie słońca, 14 dnia miesiąca nisan, rozpoczyna się Pesach, po polsku Pascha, w jidysz zaś Pejsech, najważniejsze święto żydowskie obchodzone na pamiątkę wyjścia Izraelitów z Egiptu. Nieodłącznym elementem Pesach i wieczerzy sederowej (w diasporze są to uczty w dwa pierwsze dni święta) są Hagady na Pesach, czyli zbiory opowiadań biblijnych o wyjściu z Egiptu, modlitw, hymnów i pieśni, zasad obchodzenia święta oraz spożywanych wówczas potraw i ich symboliki. Jako osobna książka Hagada na Pesach ukazała się po raz pierwszy w Hiszpanii pod koniec XV wieku i od tamtej pory doczekała się kilku tysięcy wydań na całym świecie, w tym również (najstarszych w Rzeczypospolitej) w Lublinie. Jedną z najpiękniejszych jest bogato ilustrowana Hagada na Pesach wydana w Lublinie ok. 1610 roku drukiem Cwi ben Awrahama Kalonimosa Jafe, która otworzyła plejadę niezliczonych hagad paschalnych, ukazujących się w Lublinie aż po wiek XX. Czytaj więcej
Kiedy pod koniec 2020 roku pracowałem nad naszą najnowszą publikacją Izraelita lubelski, na dłuższą chwilę zatrzymałem się przy jednej z korespondencji do „Izraelity” z czerwca 1885 roku. List wybitnego maskila Herca Najmanowicza dotyczył budowy nowego szpitala żydowskiego w Lublinie, co już samo w sobie było interesujące w roku epidemii, ale przypomniał mi też Jontla Szpilmana – muzyka, którego orkiestra grała podczas uroczystości położenia kamienia węgielnego pod gmach nowej placówki. Chociaż dzisiaj Szpilman jest zupełnie zapomniany, kiedyś talent i sława zapewniły mu przydomek Jontla Klezmera, dźwięk jego skrzypiec uświetnił wizytę cesarza Aleksandra II w Warszawie, co najważniejsze zaś dla nas, na kilka dziesięcioleci los związał go z Lublinem. Dziś, niemal 130 lat od jego śmierci, kiedy już tylko echo wspomina go czasem w przypisach historyków, po raz pierwszy od niemych dekad rozbrzmiewa również muzyka Jontla Szpilmana. Czytaj więcej
Kilka dni po śmierci Nechy Herszenhornowej, w sierpniu 1937 roku „Lubliner Tugblat” napisał o niej: „razem z mężem rozwinęła działalność pierwszej i najważniejszej drukarni żydowskiej w Polsce, założonej w Lublinie 70 lat temu. Samodzielnie zajmowała się drukiem ksiąg religijnych oraz rozprowadzała po całym świecie najprzeróżniejsze książki żydowskie. Nie było takiego żydowskiego ośrodka na całej kuli ziemskiej, który nie byłby poprzez prowadzoną przez nią drukarnię związany z Lublinem […]. Była dobrym człowiekiem o szlachetnym charakterze i szerokim geście, pełną miłości do wszystkich wokół niej” (przeł. A. Kopciowski). Kim była ta przedsiębiorcza i silna kobieta, która przez kilka dekad nosiła tytuł niekwestionowanej królowej lubelskich drukarzy? Czytaj więcej
Od początku pandemii w wyniku zakażenia SARS-CoV-2 w województwie lubelskim zmarło już prawie 3 tysiące osób, co na szczęście wciąż stanowi niewielki odsetek ponad dwumilionowej populacji województwa (zbiorcze dane dotyczące zgonów w samym Lublinie nie są publikowane). Sto trzydzieści lat temu, w 1892 roku, Lublin nawiedziła epidemia cholery, która w kilka miesięcy zabiła około 1,5% mieszkańców miasta i była jedną z największych katastrof w jego najnowszej historii.